Ραφαήλ και Περουτζίνο. Madonna ''Diotallevi''. Δάσκαλος και μαθητής σε επικοινωνία.

 Σταθμός στην ιστορία της τέχνης και το έργο του Ραφαήλ αποτέλεσε αυτό που έχει επικρατήσει να ονομάζεται Φλωρεντινή Περίοδος, η οποία κράτησε περίπου από το 1504 έως και το 1508. Η ζωγραφική πραγματικότητα της εποχής ήθελε τον καλλιτέχνη/ζωγράφο, να ταξιδεύει για να παίρνει νέες εικόνες. Να βρίσκεται στα μεγαλύτερα αστικά κέντρα και να συναναστρέφεται σημαντικούς ανθρώπους στις αυλές των μεγαλύτερων οικογενειών. Για τον Ραφαήλ έχει επικρατήσει η φήμη ενός ανθρώπου, με όχι και τις καλύτερες γνώσεις των αρχαίων κλασικών συγγραφέων, με καλύτερη κλίση προς τα μαθηματικά και τη γεωμετρία εξοπλισμένου ωστόσο με την αυτοπεποίθηση και την ευρύνοια που χρειαζόταν ένας σύγχρονος της εποχής του καλλιτέχνης για να πετύχει και σίγουρα με το θεϊκό ταλέντο. Η ιστορία απέδειξε ότι πέτυχε και μάλιστα τρανά. Πού βρισκόταν πριν το μεγαλείο του Βατικανού; Τι ζωγράφιζε πριν την Σχολή των Αθηνών; Πως κατάφερε να κάνει έργα σα τη Λειτουργία στη Μπολσένα; 

Τη γεωματρία, την τάξη και την αρμονία στα έργα του την κληρονόμησε από τον δάσκαλό του Περουτζίνο. Καλλιτέχνης και ο πατέρας του Ραφαήλ, τον εμπιστεύτηκε από νεαρό αγόρι στον δάσκαλό του με την ελπίδα ότι θα καταφέρει να ξεχωρίσει, όπως και έγινε. Η παράδοση τότε ήθελε οι καταξιωμένοι καλλιτέχνες να διατηρούν δικό τους εργαστήριο, όπου εκπαίδευαν παιδιά με στόχο να γίνουν και οι ίδιοι ζωγράφοι που θα βοηθούσαν στις παραγγελίες και τις αναθέσεις. Από εκεί ξεχώριζαν ελάχιστοι. Δουλεύοντας δίπλα στον Περουτζίνο, στα αρχικά στάδια της ζωγραφικής παραγωγής του Ραφαήλ, δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσουμε το χέρι του από του Περουτζίνο.  Μάλιστα ο Ραφαήλ φαίνεται να έχει αφομοιώσει σε τέτοιο βαθμό του στυλ του δασκάλου του και όλη την οργάνωση της εικόνας, που πολλές φορές η αναγνώριση μεταξύ Ραφαήλ και Περουτζίνο είναι εξαιρετικά δύσκολη. Για τους πολύ παρατηρητικούς, οι διαφορές εντοπίζονται στα λεπτεπίλεπτα χαρακτηστιστικά των προσώπων, στα τελειώματα των άκρων, στα περισσότερο στρογγυλά πρόσωπα που σχηματίζει ο Ραφαήλ. 

Η μεγάλη στροφή στο ζωγραφικό του στυλ συμβαίνει όταν πλέον αφήνει το εργαστήρι του δασκάλου του και τελειώνει τις δουλειές του στην Περούτζια, για να πάει στην Φλωρεντία. Η Φλωρεντία είχε ήδη αρχίσει να χτίζει το δικό της μύθο: το νέο δυναμικό αστικό κέντρο, με τις νέες κοινωνικές τάξεις, όπου κάτω από την ισχυρή παρουσία των Μεδίκων ανθίζουν τα γράμματα και οι τέχνες παράλληλα με την οικονομία. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι η Ιταλία εκείνη την περίοδο ήταν χωρισμένη σε δουκάτα και υπήρχαν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους, πχ. η Τοσκάνη ήταν μια νέα ανερχόμενη δύναμη, το δε περιβάλλον της περισσότερο πεδινό, ενώ η Ουμβρία από την οποία και καταγόταν ο Ραφαήλ ήταν μια περισσότερο ορεινή περιοχή που όφειλε την δύναμη και το κύρος της χάρη στην πεφωτισμένη προσωπικότητα του Federico Montefeltro. Αντίστοιχα, οι διαφορές αυτές αποτυπώνονται και στην οικονομία και τις δυνατότητες ανάπτυξης και σαφέστατα στις εικόνες που μας έρχονται από τις περιοχές. Περισσότερο ή λιγότερο φως, άρα και απαλότερα χρώματα, πλουσιότερα ενδύματα περισσότεροι τύποι ανθρώπων. Τα ερεθίσματα ήταν περίσσεια. Εκτός αυτού, η Φλωρεντία είχε γίνει κέντρο καλλιτεχνών και μάλιστα των σημαντικότερων: του Λεονάρντο και του Μιχαήλ Αγγέλου. 

Η φήμη των δυο καλλιτεχνών είχει ήδη πάρει αρκετά μεγάλες διαστάσεις. Ο Ραφαήλ ανυπομονούσε να γνωρίσει το μεγαλείο τους. Φήμες ή συγκεκριμένα ο Giorgio Vasari λένε ότι ο Ραφαήλ είχε μια ιδιαίτερη χάρη και εξαιρετικούς τρόπους, γινόταν αμέσως συμπαθής και ήξερε να ελίσσεται πολύ καλά στους κύκλους των ευγενών. Έτσι άρχισε να γίνεται γνωστός και στη Φλωρεντία. Ήρθε σε επαφή με το έργο των καλλιτεχνών των οποίων η φήμη και η δόξα τον είχε μαγέψει και έκτοτε ξεκίνησε μια ανοδική πορεία χωρίς επιστροφή. Από εκεί και πέρα έγινε ο αγαπημένος των Παπών, των καρδιναλίων, των δουκών και των πριγκίπων. Το αδιαμφισβήτητο ταλέντο του τον έκανε τόσο διάσημο που όλες οι μεγάλες οικογένειες ήθελαν ένα έργο με την υπογραφή του. Η καλλιτεχνική τελείωσή του έρχεται όμως στη Ρώμη, στην οποία γνώρισε το αρχαίο μεγαλείο, την ομορφιά του ανθρώπινου σώματος, το ανεπιτήδευτα καλλίγραμμο σώμα των αγαλμάτων και τν ρωμαϊκό αρχιτεκτονικό θρίαμβο.

Στη Φλωρεντία παρέμεινε τέσσερα χρόνια περίπου από το 1504 έως και το 1508 όποτε και μετέβη στη Ρώμη για να δουλέψει στο Βατικανό, την ίδια περίοδο που δούλευε και ο Μιχαήλ Άγγελος. Στα τέσσερα αυτά χρόνια που παρέμεινε εκεί, ολοκλήρωσε μια σειρά από Μαντόνες, δηλαδή εικόνες της Παναγίας. Οι εκόνες αυτές δείχνουν στιγμές από τη ζωή της Παναγίας με το θείο βρέφος και τον μικρό Ιωάννη, ή μόνη με το θείο βρέφος, ή συνθέσεις με τη θεία οικογένεια, με αγίους κα. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η απεικόνιση της Παρθένου αποτελούσε αγαπημένη θεματολογία του Ραφαήλ και επέστρεφε στο να ζωγραφίζει ανάλαφρες Παναγίες όταν ήθελε να πάρει μια ανάσα από τα μεγαλειώδη έργα του. 

Περουτζίνο,
 Η Παναγία και το Θείο Βρέφος
με δύο Αγίες.

Έτσι η παραπάνω εικόνα, είναι μια από τις πιο χαρακτηριστικές απεικονίσεις της Παρθένου από τον Ραφαήλ και είναι στα πρώτα χρόνια που εργάστηκε στη Φλωρεντία. Οι ομοιότητες με τα έργα του Περουτζίνο είναι ακόμα έκδηλες. Συγκριτικά,  στη διπλανή εικόνα, έχουμε ακριβώς το ίδιο θέμα από τα χέρια του Περουτζίνο. Οι ομοιότητες φανερές ιδίως στα χαρακτηριστικά των προσώπων, ακόμα και του βρέφους. Ωστόσο ο Ραφαήλ μας προσφέρει μια περισσότερο ανθρώπινη Παναγία με μια γλυκήτητα που λείπει από τον Περουτζίνο. Το άγουρο ακόμα αλλά πολλά υποσχόμενο στυλ του Ραφαήλ δείχνει τις δυνατότητες ενός ζωγράφου που γνωρίζει καλά την τέχνη του και μένει μόνο να την εξελίξει. Το δέρμα αναπνέει χάρη στην τεχνική του σφουμάτο που πιθανότατα έμαθε στην Φλωρεντία, ενώ τα άκρα της ή ακόμα και ο λαιμός της Παρθένου είναι περισσότερο μακρυά και λεπτά. Η ταυτότητα του έργου του Ραφαήλ αμφισβητήθηκε: οι περισσότεροι θεωρητικοί τέχνης ήθελαν το έργο να ανήκει στον Περουτζίνο με ελάχιστη παρουσία του Ραφαήλ. Σήμερα, ωστόσο οι περισσότεροι συμφωνούν ότι η Madonna Diotallevi είναι έργο του Ραφαήλ. Οι εξαιρετικές ομοιότητες θα μπορούσαν να σημαίνουν ότι ο Ραφαήλ ενδεχομένως ξεκίνησε πολύ νωρίτερα το έργο του, όσο ακόμα βρισκόταν στο εργαστήριο του δασκάλου του. Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε και τη διαφορά που κάνουν τα δυο ή τρία χρόνια στην ζωγραφική παραγωγή ενός καλλιτέχνη: η πρόοδος είναι αρκετά μεγάλη χάρη στην εξάσκηση. Άρα θα έπρεπε να έχει διαφορετικό στυλ σαν εικόνα αν υποθέσουμε ότι ξεκίνησε στη Φλωρεντία. Η χρονολογία που δίνεται σε έναν πίνακα είναι συνήθως η ημερομηνία ολοκλήρωσής του, επομένως κατά πάσα πιθανότητα, ο Ραφαήλ όντως ξεκίνησε την εικόνα νωρίτερα και πιθανότατα να την ολοκλήρωσε στη Φλωρεντία, χωρίς κάτι τέτοιο να είναι σίγουρο. 

Το όνομα Diotallevi δόθηκε λόγω του ότι ο πίνακας βρισκόταν στη συλλογή του Μαρκησίου Audiface Diotallevi ο οποίος και πούλησε τον πίνακα στον έφορο Gustav Friederich Waagen των Κρατικών Μουσείων του Βερολίνου όπου βρίσκεται έως και σήμερα. Ο πίνακας μπορεί να βρεθεί είτε στο Bode Museum είτε στην Gemäldegalerie.  Μικρός σχετικά σε μέγεθος αλλά με μια εξαιρετική κορνίζα, αποτελεί μια πρόσχαρη και πετυχημένη αντίθεση μεταξύ έργων βόρειων καλλιτεχνών και της ιταλικής gentilezza. 

 

Επιμέλεια κειμένου: Ευδοκία Δρίτσα